ZAKARPACIE / UKRAINA ZAKARPACKA / RUŚ ZAKARPACKA:

Rys historyczny, geograficzny, kulturowy, etniczny i polityczny:

Zakarpacie to unikalny i ciekawy region Ukrainy. Posiada bardzo skomplikowaną historię oraz dzieje wieków. Był, jest i będzie to region sporny – ściśnięty między Polską, Słowacją, Węgrami, Rumunią i Ukrainą. Każde z wyżej wymienionych Państw jest zainteresowane tym obszarem i uważa Zakarpacie za swój rdzenny obszar. Przez Ukrainę Zakarpacką przebiegały tysiące granic politycznych, dziesiątki podziałów i setki wojen.

Zakarpacie należało w przeszłości do: Rusi Kijowskiej oraz Księstwa Halicko-Wołyńskiego, do Królestwa Węgier, Siedmiogrodu (Transylwanii), Republiki Czechosłowackiej, Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz Ukrainy.

Był okres kiedy na Zakarpaciu proklamowała swą niepodległość Ruś Zakarpacka – niepodległe Państwo, które funkcjonowało przez krótki okres.

Obecnie Zakarpacie w całości zajmuje Obwód Zakarpacki – odizolowany Karpatami od pozostałej części Ukrainy – posiada charakterystyczną odrębną kulturę oraz specyficzną gwarę. Obwód Zakarpacki (ukr. Закарпатська область) – jeden z 24 obwodów, leży w zachodniej części Ukrainy, na obszarze historycznego Zakarpacia. Jak nazwa wskazuje, jest jedyną częścią Ukrainy leżącą po południowej stronie Karpat. Ludnościowo oraz etnicznie – Obwód Zakarpacki jest wielonarodowościowy, wielokulturowy oraz wielowyznaniowy. Wśród jego mieszkańców Ukraińcy stanowią 80,5%, Węgrzy – 12,1%, Rumuni – 2,6%, Rosjanie – 2,5%, Cyganie – 1,1%, Słowacy – 0,5%, Niemcy – 0,3% !

Co warto zobaczyć na Zakarpaciu? Gdzie warto pojechać? Gdzie warto być?

• Użhorod (ukr. Ужгород, węg. Ungvár) – (48°37′ 31 ” N, 22° 18′ 00” E), dawna siedziba władz Komitatu Ung (łac. comitatus Unghvariensis), położony jest nad rzeką Uż (ukr. Уж). Posiada następujące zabytki: Zamek Użhorodzki – jego pierwsze elementy (drewniana twierdza) powstały już w IX wieku – obecny wygląd to późny renesans oraz barok, zabytkowe centrum miasta z Ratuszem miejskim, kamieniczkami, wązkimi uliczkami i bulwarem nad rzeką Uż, a także zabytkowe kościoły: katolickie, greko-katolickie, prawosławne i synagoga żydowska (obecnie gmach opery zakarpackiej). W mieście funkcjonuje również muzeum budownictwa ludowego – Skansen. Liczne zabytki architektury są zlokalizowane w różnych częściach tego pięknego, europejskiego miasta.

• Mukaczewo (ukr. Мукачеве, węg. Munkács) – (48° 26′ 29 ” N, 22° 42′ 49” E). Miasto rejonowe, położone nad Latoricą. Jest to ważny węzeł transportowy i administracyjny Zakarpacia. Posiada następujące zabytki: górujący nad miastem zamek Palanka – wzniesiony na rozkaz króla Węgier Beli IV w XIII wieku, gotycka kaplica pw. św. Marcina z XIV wieku, biały pałac Rakoczych z połowy XVII wieku, gmach arsenału z XVII wieku, prawosławną katedrę oraz żeński klasztor pw. Św. Mikołaja, drewniany kościół kryty gontem przeniesiony ze wsi Szelestowe, oryginalny Ratusz miejski oraz kamieniczki. Miasto położone wśród wzgórz porośniętych winoroślami.

• Zamek Palanka (Ukr. Замок Паланок, węg. Palánkai vár / Munkácsi vár ) – (48° 26′ 43″ N, 22° 43′ 2″ E), zamek w mieście Mukaczewo (ukr. Мукачеве), w obwodzie zakarpackim. Dawna forteca z okresu panowania króla Węgier Beli IV. Powstała w  XIII wieku. Obecnie mieści muzeum.
  

• Zamek we wsi Newycke (ukr. Невицьке, węg. Nevicke) – (48° 40′ 33″ N, 22° 23′ 33″ E), w obwodzie zakarpackim. Miejscowość wzmiankowana też na Węgrzech jako „Nevicke” oraz w Rumunii jako „Neviţche”. Drewniany zamek powstały w XII wieku na zlecenie miejscowego feudała z rodziny Drugetów. Został zniszczony po najeździe wojska siedmiogrodzkiego. Na przełomie XIII i XIV wieku na miejscu starego drewnianego zamku zostaje wybudowany nowy, murowany zamek. Pełnił funkcję strażnicy na granicy Królestwa Węgier w ówczesnym Komitacie Ung. Z powodu częstych konfliktów niejednokrotnie zmieniał właścicieli, a w XVII został ostatecznie podbity i zniszczony przez wojska transylwańskie. Od tego momentu pozostaje w postaci zabezpieczonych ruin.
  

  

  

  
  
• Berehowe (ukr. Берегове, węg. Beregszász) – (48° 12′ 9″ N, 22° 38′ 15″ E), miasto w zachodniej części obwodu zakarpackiego, nad rzeką Werką, około 70 km od Użhorodu. W okolicach miasta występują wody termalne i mineralne! Powstały tu liczne zakłady lecznicze oraz sanatoria – funkcjonują kąpieliska i baseny, zasilane wodą termalną o dużej zawartości minerałów. Uwaga: w 2004 roku w mieście mieszkało 26 tys. mieszkańców – 48% stanowili Węgrzy – bardzo duża diaspora! Berehowe to najważniejszy ośrodek kultury węgierskiej na Zakarpaciu – na początku lat 90. XX wieku proponowano je na stolicę węgierskiego okręgu autonomicznego. Miasto „Lamperthaza” zostało założone przez księcia Lamberta, syna króla Węgier Beli I. Podczas najazdu tatarskiego miasto zostało zniszczone. Osadnicy z Saksonii odbudowali miasto i nazwali je Bereg Saski – królewskie miasto wolne. Pierwszy raz nazwa Beregszasz pojawia się w 1504 roku. Zabytki Berehowa to: zabytkowe centrum z kamieniczkami, pałac rodziny Bethlenów XVII wiek, kościół rzymskokatolicki z XII wieku oraz gmach Pałacu Justycji.

• Użański Park Narodowy (ukr. Ужанський національний природний парк), (49° 1′ 24″ N, 22° 36′ 0″ E), rejon wielkio-bereżniański. Na miejscu obecnego Parku jeszcze w 1908 roku władze Austro-Węgier powołały do życia rezerwaty Stużycia i Tycha. We wrześniu 1999 roku na mocy rozporządzenia prezydenta Ukrainy powstał Użański Park Narodowy. Na dzień dzisiejszy Park składa się z pięciu jednostek naukowo-badawczych powołanych w celu realizacji ochrony przyrody. Jego powierzchnia wynosi 39 159 ha, z czego 14,9 tys. ha stanowią tereny wywłaszczone. Użański Park Narodowy wchodzi w skład Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery UNESCO „Karpaty Wschodnie”.

• Park Narodowy „Synewyr” (ukr. Національний природний парк „Синевир”) – (48° 30′ 5″ N, 23° 42′ 50″ E), w rejonie Miżhirskim (ukr. Міжгірський район). W 1989 roku na mocy rozporządzenia Rządu Ukrainy powstał Park Narodowy „Synewyr”. Powierzchnia parku wynosi – 40 400 ha, z czego – 5 807 ha rezerwaty przyrody. W centrum parku zlokalizowane jest jezioro Synewyr – „Morskie Oko”!
  
• Góry: Zakarpacie leży wewnątrz północno-wschodniego odcinka wielkiego łuku Karpat. Na północy granicę regionu wytyczają wododziałowe grzbiety Bieszczadów Wschodnich, Gorgan i Czarnohory. Na południe od głównego grzbietu leżą równoległe do niego łańcuchy (pasma): Połoniny Równej, Połoniny Borżawy, Połoniny Krasnej i Świdowca. Na południe fliszowych łańcuchów Karpat na terenie Zakarpacia leżą wulkaniczne pasma: Makowicy, Bużory oraz Tupego – występują na tym obszarze wody termalne. Teren Zakarpacia jest najbardziej sejsmicznie aktywny na Ukrainie – ogniska sejsmiczne położone są na terenie sąsiedniej Rumunii!! W grzbiecie Czarnohory znajduje się najwyższy szczyt Ukrainy – Howerla (2061 m n.p.m.). Cała komunikacja Zakarpackiego regionu z ziemiami na północ od Karpat, odbywa się od wieków przez przełęcze, tunele oraz wiaduktu. Obecnie lasy pokrywają niemal cały obszar górski Zakarpacia! Około trzech czwartych powierzchni regionu!  Szczytowe partie najwyższych gór zajmują – połoniny.

• Wiadukty i tunele kolejowe – zlokalizowane na linii kolejowej prowadzącej ze Lwowa przez Użhorod do Budapesztu. Część Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, wybudowanej dla celów obronnych na zlecenie Imperatora Franciszka Józefa I Habsburga. Uważana jest za jedną z najbardziej malowniczych w Europie. Niepowtarzalne widoki, Karpaty, Przełęcz Użocka, doliny, rzeki … „ekstrakt piękna”! Kupując bilet na pociąg osobowy z Użhoroda do Lwowa: przez Turkę, Stary Sambor oraz Sambor. Warto przejechać się – zdjęcia będą doskonałe!!
• Howerla (ukr. Говерла, rum. hovirla – „trudne do przejścia”) – (48° 10′ 12 ” N, 24° 34′ 12” E). Góra 2061 m.n.p.m. – najwyższy szczyt Ukrainy. Położona w paśmie Czarnohory, w Beskidach Wschodnich. Howerla to częsty cel wycieczek turystycznych. Najpopularniejsza trasa prowadzi z turbazy w Zaroślaku, powstała na miejscu istniejącego od 1881 roku schroniska górskiego.

• Przełęcz Użocka (ukr. Ужоцький перевал) – (49° 0′ 13″ N, 22° 53′ 17″ E) – wysokość 853 m.n.p.m. – niektóre ukraińskie źródła podają 889 m n.p.m. ! Po północnej stronie przełęczy znajdują się źródła rzeki San, a po południowej rzeki Uż. Przełęcz Użocka oddziela Bieszczady Zachodnie (polskie) od Wschodnich (ukraińskie). Brak jest przejścia granicznego polsko-ukraińskiego – przekraczanie granicy jest zabronione.
• Dolina narcyzów (ukr. долина нарцисів) – (48° 10′ 42″ N, 23° 20′ 59″ E), rejon Chustski (ukr. Хустський район).  Unikalna na skalę światową dolina położona na wysokości 160 m.n.p.m., która jest całkowicie porośnięta kolonią narcyzów (angustifolia narcyza). Na wiosnę całe pole / dolina jest pokryta kwiatami – w powietrzu stoi słodkawy zapach tych kwiatów. Obiekt (kolonia) jest pod ochroną Państwa Ukraińskiego – stanowi rezerwat przyrody „Dolina narcyzów” (ukr. „долина нарцисів”) – Rezerwat Biosfery UNESCO ! Warto zobaczyć i podziwiać piękno tego zakątka !!

• Jezioro Synewyr (ukr. Озеро Синевир) – (48° 36′ 59.86″ N, 23° 41′ 0.02″ E). Zwane także Morskie Oko! Zlokalizowane w obrębie Parku Narodowego „Synewyr” (ukr. Національний природний парк „Синевир”), w rejonie Miżhirskim (ukr. Міжгірський район). Powstało w wyniku osuwiska pod czas trzęsienia ziemi – największe jezioro Ukraińskich Karpat. Unikalne miejsce – nie można tu nie być!

• Malownicze doliny rzek: Uż (ukr. Уж, węg. Ung) – dopływ Laborca, Laborec (ukr.  Лаборець, węg. Laborcza),Latorica (ukr. Латориця węg. Latorca) – razem z Ondawą łączy się w rzekę – Bodrog. Cisa (ukr. Тиса, węg. Tisza) – dopływ Dunaju, w mieście Tokaj na Węgrzech łączy się z Bodrogiem. Są to piękne i malownicze rzeki, które posiadają swe źródła na Zakarpaciu – tu są najczystsze, to jest Raj dla miłośników rybactwa oraz ornitologów!

• Malownicze plantacje winorośli – rozrzucone po całym Zakarpaciu, a także wino domowej, lokalnej produkcji, które można kupić praktycznie w każdym domu oraz na straganach przy każdym ważniejszym szlaku drogowym! Plantacje winorośli Zakarpacia, są ukraińską odmianą plantacji w Tokaju oraz Egerze – przemysł winny posiada podobne cechy i funkcjonuje na podobną skalę! Wszystko to zawdzięcza się unikalnemu, ciepłemu klimatowi, a także Karpatom, które stanowią barierę dla chłodnego powietrza z północy i wschodu.
  
• Sadownictwo – dzięki ciepłemu klimatowi, doskonale rozwinęło się sadownictwo na Zakarpaciu. Podczas sezonu, ceny na owoce i warzywa na Zakarpaciu, są o wiele niższe niż w pozostałej części Ukrainy – oczywiście za wyjątkiem Krymu!
• Wody mineralne: uzdrowisko Swalawa (ukr. Свалява, węg. Szolyva) – ( 48° 33′ 4″ N, 23° 0′ 34″ E), miasto w obwodzie zakarpackim położone nad rzekami Latorica oraz Swalawka. Etymologia nazwy Swalawa pochodzi z okresu, kiedy osada na obszarze której występowały pokłady soli, należała do historycznej krainy Marmarosz traktowanej jako część Siedmiogrodu. Transportowano stąd duże ilości soli, a słowo Swalawa jest pochodną słowiańskiego rdzenia „sól” – Zolwa / Зольва, Solawa / Солява, Solwa / Сольва. Występują tutaj liczne źródła wody mineralnej służące do picia oraz kąpieli. Są to wody solanki, sodowe, potasowe, chlorkowe o dużym poziomie mineralogicznym. Występują też wody typu „Borżomi” / „Боржомі”. Właściwości lecznicze tych wód były znane miejscowej ludności już w średniowieczu. Wody mineralne pochodzące z okolic Swalawy są znane na całej Ukrainie. Są butelkowane i rozprowadzane po całym kraju pod nazwami: „Swalawa”, „Polana Kwasowa” oraz „Łużańska”. W okolicach miasta Berehowe (ukr. Берегове, węg. Beregszász) – (48° 12′ 9″ N, 22° 38′ 15″ E), również występują wody mineralne – leczące przede wszystkim dolegliwości układu krążenia, oddechowego, sercowo-naczyniowego czy chorób skóry. Występują razem z wodami termalnymi – powstały liczne zakłady wodolecznicze, sanatoria oraz baseny!
• Wody termalne: w okolicach miasta Berehowe (ukr. Берегове, węg. Beregszász) – (48° 12′ 9″ N, 22° 38′ 15″ E) – funkcjonują kąpieliska i baseny, zasilane wodą termalną!
  
• Narodowości, grupy etniczne i etnograficzne: Zakarpacie jest zamieszkane przez liczne grupy narodowe i etniczne. Mieszka tutaj obok siebie ludność słowiańska, ugrofińska oraz bałkańska: Węgrzy, Słowacy, Rumuni, Ukraińcy, Chorwaci, Rosjanie, Polacy, Romowie i inni. Można tutaj spotkać położone obok siebie wsie słowackie, węgierskie oraz rumuńskie! Z zachowaną równowagą etniczną oraz bezkonfliktowym istnieniem. Wyznają różne kościoły chrześcijańskie, zarówno obrządku wschodniego jak i zachodniego. Zamieszkują ten obszar takie grupy etniczne i etnograficzne jak: Huculi, Bojkowie, Łemkowie oraz Romowie. To jest piękny i różnorodny region – nie trać czasu, poczuj moc różnorodności kultur i tradycji!

A ZATEM MILI PAŃSTWO – POZNAJCIE PIĘKNO UKRAIŃSKIEGO ZAKARPACIA !!!

PRZYPOMINAMY O TYM, ŻE TO JEST DRUGA CZĘŚĆ ARTYKUŁU :

SPĘDŹ WEEKEND MAJOWY NA ZAKARPACIU : Część 1 : DOJAZD
Czy mają Państwo jakieś pytania oraz propozycje ?

Proszę pisać w komentarzach, a nasz twórczy kolektyw, z radością na wszystkie odpowie ! Jednocześnie zachęcamy do przeczytania innych, powiązanych z tym tematem artykułów !

TAGI ARTYKUŁU

Berehowe, Cisa, dolina narcysów, grupy entograficzne, Howerla, Laborec, Latorica, Mukaczewo, Newyckie, Palanka, podróż, sadownictwo, Swalawa, Synewyr, trasa turystyczna, Ukraina, Uż, Użański Park Narodowy, Użhorod, weekend majowy, winoroślia, woda mineralna, wody termalne, wycieczka, Zakarpacie, zamek