Bojkowie

Bojkowie – etniczna grupa górali ukraińskich o mieszanym rusińsko-wołoskim pochodzeniu, która osiadła w  Karpatach Wschodnich. Zamieszkują historyczno-etnograficzny obszar zwany „Bojkowszczyzną”, usytuowany na stokach północnych oraz południowych Karpat Ukraińskich. Język Bojków jest jednym z dialektów języka rusińskiego i należy do rodziny języków wschodniosłowiańskich. Kształtował się pod wielkim wpływem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego.

Bojkowie są grupą etniczna górali ukraińskich o mieszanym rusińsko-wołoskim pochodzeniu, osiadłą w  Karpatach Wschodnich. Zamieszkują historyczno-etnograficzny obszar zwany „Bojkowszczyzną”, usytuowany na stokach północnych oraz południowych Karpat. Jego powierzchnia wynosi 8 tys. km². Administracyjnie położony jest w górskich partiach obwodu lwowskiego, iwano-frankowskiego oraz zakarpackiego. W Polsce „Bojkowszcyzna” obejmuje południowo-wschodni skrawek województwa podkarpackiego. Na zachodzie sąsiadują z Łemkami, a na wschodzie z Hucułami. Przez niektórych naukowców są zaliczani do „karpatoruskiego” narodu, który poddał się ukrainizacji i obecnie utożsamia się z narodem ukraińskim. Nie do końca też jest wyjaśnione pochodzenie nazwy Bojko. Pierwszy znany zapis nazwy Bojko pochodzi z 1607 roku, następnie pojawia się w XIX wieku w pracach Wincentego Pola. Niektórzy wiążą ją z nazwą plemienia celtyckiego Boii (Bojów). Inna wersja wyprowadza ją od nazwy handlarzy wołami i solą. Słowa „bojko” miano dawniej używać na określenie upartego wołu. Stąd przezwisko „bojko” miało być stosowane jako synonim człowieka zacofanego i prymitywnego. W drugiej połowie XIX wieku pod wpływem literatury nazwa upowszechniła się, przechodząc proces ewolucji od przezwiska do nazwy oficjalnej. Sami Bojkowie często nazywają siebie „Hyrniakami” lub „Werhowyńcami”. Język Bojków jest jednym z dialektów języka rusińskiego i należy do rodziny języków wschodniosłowiańskich. Kształtował się pod wielkim wpływem języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, a także języków: polskiego, słowackiego, węgierskiego oraz rumuńskiego. Pod względem religijnym Bojkowie przeważnie należą do kościoła greko-katolickiego, rzadziej do kościoła rzymskokatolickiego oraz prawosławia.

Huculi

Huculi – grupa etniczna rusińsko-wołoskiego pochodzenia. Huculi odmiennie od Bojków posiadają nadal poczucie własnej rusińskiej odrębności. Przykładem samostanowienia ludności huculskiej może być powołanie do życia Republiki Huculskiej. zamieszkują ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich, a mianowicie Gorgany, Czarnohorę, Świdowiec, Karpaty Marmaroskie, Połoniny Hryniawskie oraz Beskidy Pokucko-Bukowińskie. Obok Bojków, z którymi sąsiadują od zachodu, i Łemków, jest to jedna z trzech głównych grup rusińskich górali mieszkających we wschodniej części łuku karpackiego.

Huculi, podobnie jak Bojkowie są grupą etniczną rusińsko-wołoskiego pochodzenia, ale odmiennie od Bojków posiadają nadal poczucie własnej rusińskiej odrębności. Przykładem samostanowienia ludności huculskiej może być powołanie do życia Republiki Huculskiej. Było to efemeryczne państwo, utworzone przez Huculską Radę Narodową 9 stycznia 1919 roku. Po upadku przyłączone zostało do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, a następnie w lipcu 1919 roku do Rumunii.

Huculi zamieszkują ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich, a mianowicie Gorgany, Czarnohorę, Świdowiec, Karpaty Marmaroskie, Połoniny Hryniawskie oraz Beskidy Pokucko-Bukowińskie. Obok Bojków, z którymi sąsiadują od zachodu, i Łemków, jest to jedna z trzech głównych grup rusińskich górali mieszkających we wschodniej części łuku karpackiego. Na Ukrainie zamieszkują rozległe obszary obwodów: zakarpackiego, lwowskiego, iwano-frankowskiego oraz czerniowieckiego. W Polsce, huculszczyzna obejmuje południowo-wschodnie skrawki województwa podkarpackiego.

Dzieje osadników huculskich sięgają czasów neolitu. Już od IX wieku pasterze wołoscy wraz z rodzinami i stadami owiec i kóz posuwali się górami wzdłuż łuku karpackiego w poszukiwaniu pastwisk. Prawosławna wspólnota religijna obu grup doprowadziła do „fuzji” i wytworzenia jednego narzecza opartego na języku ruskim z domieszką rumuńską.

Huculi stworzyli z dala od szlaków handlowych, dróg i dużych miast, oryginalną kulturę regionalną w dorzeczu górnego Prutu, Białego i Czarnego Czeremoszu oraz Cisy. Ich tradycyjnym zajęciem jest hodowla bydła, pasterstwo oraz myślistwo. Zajmowali się również hodowlą koni, między innymi wyhodowali piękne i bardzo wytrzymałe konie huculskie. Tradycyjnie religią Hucułów było prawosławie, lecz po Unii Brzeskiej w 1598 roku powoli przechodzili na grekokatolicyzm.

Łemkowie

Łemkowie – wschodniosłowiańska, rusińska grupa etniczna, zamieszkująca obszar nazywany Łemkowszczyzną, który jest położony w obrębie historycznego regionu Galicji, Zakarpacia oraz północnej Słowacji. Grupa etniczna, która została najbardziej dotknięta przez deportacje ludności w okresie powojennym.

Łemkowie należą do wschodniosłowiańskiej, Rusińskiej grupy etnicznej. Zamieszkują obszar nazywany Łemkowszczyzną, który jest położony w obrębie historycznego regionu Galicji, Zakarpacia oraz północnej Słowacji (głównie Kraj Preszowski). Pochodzenie tej grupy etnicznej budzi wśród naukowców wiele kontrowersji. Jedni uważają, że powstanie tej grupy jest związane z migracją ludności wołoskiej na przełomie XIII i XIV wieku, inni, że obszar Karpat był nieprzerwanie zamieszkały przez narody słowiańskie, a mianowicie Białych Chorwatów. Teoria o pochodzeniu biało-chorwackim jest jedną z podwalin ideologii karpatorusińskich narodów. Istnieje też teoria styku kultur zachodniosłowiańskich (rzymskokatolickich) z kulturą wschodniosłowiańską (Rusińską, prawosławną). Na pewno dochodziło do fuzji elementów kulturowych, grupy mieszały się między sobą, o czym mogą świadczyć wspólne elementy języka, na przykład terminologia związana z pasterstwem oraz kulturą materialna.

Problem też związany jest z klasyfikacją języka łemkowskiego. Na pewno jest to język wschodniosłowiański, ponieważ gwary łemkowskie są zbliżone do języka ukraińskiego. Występują też w nim liczne wyrazy pochodzenia wołoskiego, które w czasach współczesnych występują w języku rumuńskim. Zauważa się też duży wpływ języka polskiego, słowackiego oraz węgierskiego. Do końca kontrowersyjną kwestią pozostaje pytanie, czy gwary łemkowskie stanowią odrębny język? Czy po prostu są to peryferyjne gwary języka ukraińskiego, czy też zachodnia odmiana języka rusińskiego.

Tradycyjnie Łemkowie wyznawali prawosławie i należeli do prawosławnej eparchii przemyskiej, lecz po przyjęciu przez biskupów przemyskich w XVII wieku unii brzeskiej cerkiew prawosławna tych terenów zmieniła się w cerkiew greckokatolicką. Taki stan rzeczy trwa do dzisiaj, a Stolica Apostolska, chcąc podkreślić niezależność ludności łemkowskiej i odwrócić procesy nawracania się do prawosławia, dekretem z 10 lutego 1934 roku Quo aptius consuleret specjalnie dla Łemków utworzyła odrębną jednostkę jurysdykcyjną – Apostolską Administrację Łemkowszczyzny.

Łemkowie są grupą etniczną, która została najbardziej dotknięta przez deportacje ludności w okresie powojennym. Po oskarżeniu ludności łemkowskiej o sprzyjanie ruchom partyzanckim UPA, władze PRL przeprowadziły deportacyjną Akcję „Wisła”. W jej wyniku  wysiedlono z Łemkowszczyzny praktycznie całą ludność łemkowską. Ludność tę osadzono na Ziemiach Odzyskanych, a także w ramach umowy o wymianie ludności, dokonywano przesiedlenia na obszary Zachodniej Ukrainy oraz w głąb ZSRR. W wyniku tych procesów rozbita na mniejsze grupy ludność łemkowska była stopniowo polonizowana oraz  ukrainizowana.

Przedstawiciele innych grup etnicznych

Inne grupy etniczne zamieszkujące obszar Galicji Wschodniej – Galicji Wschodniej od wieków był zamieszkały przez ludność żydowską. II wojna światowa, przyniosła zagładę ludności żydowskiej w licznych obozach koncentracyjnych. W podobny sposób zagładę dokonano też na mniejszościach romskich.

Obszar Galicji Wschodniej od wieków był zamieszkały przez ludność żydowską. Jako przykład wielkości gmin żydowskich w XIX i XX wieku może posłużyć Wielka Synagoga w Drohobyczu zwana czasem Chóralna. Została wybudowana latach 1842-1865, na potrzeby lokalnej ortodoksyjnej gromady. Ta kolosalna, w dzisiejszych czasach opuszczona świątynia, jest jedną z największych synagog w Europie Środkowo-Wschodniej oraz największą synagogą w Galicji Wschodniej. Zgodnie ze spisami ludności przeprowadzanymi w Imperium Austro-Węgier, populacja ludności żydowskiej w Drohobyczu w roku 1880 stanowiła około 50% z ogółu ludności i odgrywała główną rolę ekonomiczną. Podobna sytuacja miała miejsce w mieście Bełz, które słynęło jako ważny ośrodek chasydzki, posiadający własną dynastię cadyków. Dynastia ta, jak podają źródła przewodniczyła ludności wyznającej judaizm w Galicji Wschodniej. Zgodnie ze statystykami, populacja żydowska w 1880 roku wynosiła 2135 osób, co stanowiło 51,7% z ogólnej liczby mieszkańców. W roku 1910 było już odpowiednio 3625 osób (60,2%). Podobna sytuacja była w Polskiej części Galicji, gdzie przykładem było miasto Leżajsk, gdzie mieszkał znany rabin żydowski, który był jednym z pierwszych cadyków i jednym z najwybitniejszych przedstawicieli chasydyzmu na świecie. Jego grób jest celem licznych pielgrzymek wyznawców judaizmu.

II wojna światowa, przyniosła zagładę ludności żydowskiej w licznych obozach koncentracyjnych (między innymi Sobibor, Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Majdanek, Bełżec i Chełm). Wielu Żydów zginęło bezpośrednio w Gettach Żydowskich oraz podczas egzekucji przeprowadzanych w miejscach zamieszkania. Szacuje się, że liczba ofiar żydowskich w II wojnie światowej wyniosła około 6 mln. osób. W podobny sposób zagładę dokonano też na mniejszościach romskich (cygańskich).

W czasach współczesnych na pograniczu polsko-ukraińskim gminy żydowskie są nieliczne. Wiele rodzin wyemigrowało do Izraela, USA i osiedliło się tam na stałe. Zgodnie ze spisem ludności w 2001 roku narodowość żydowską deklaruje około 92 tys. obywateli Ukrainy, co daje 0,3% ogółu ludności państwa. Trudno natomiast jest oszacować liczbę osób narodowości żydowskiej zamieszkujących pogranicze polsko-ukraińskie.

Od początku istnienia ZSRR władze republik związkowych prowadziły politykę internacjonalizacji kraju. W wyniku tego powstało wiele sztucznych, nienaturalnych społeczności. Takie działania były prowadzone w celu zatarcia poczucia niezależności narodowej w republikach radzieckich. Władze centralne uznały, że najlepszym sposobem na wymieszanie społeczności i stworzenie jedynego narodu radzieckiego, są przymusowe, ukierunkowane na separatyzm deportacje oraz przesiedlenia. Tego typu „zabiegi” były niejednokrotnie przeprowadzone na terenie Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Jako przykłady mogą posłużyć przesiedlenia ludności tatarskiej, zamieszkującej Półwysep Krym w głąb Azji Środkowej, a także przesiedlenia ludności zachodnio-ukraińskiej (Bojków, Łemków, Hucułów oraz innych mieszkańców Galicji i Wołynia), oskarżanej o współpracę z separatystycznymi organizacjami OUN i UPA, na obszar Donbasu (Zagłębie Donieckie), Azji Środkowej (Kazachstan, Uzbekistan) oraz na Syberię (Rosja). Dla zachowania bilansu ludnościowego, na miejsca deportowanych osób, była sprowadzana ludność z Ukrainy Centralnej oraz z europejskiej części Rosji. Władze centralne popierały migracje ludności i sprzyjały nowemu „zakorzenieniu się”.

Rządy państw członków Układu Warszawskiego prowadziły podobną politykę, co sprzyjało tworzeniu się sztucznych pod względem etnicznym granic państwowych. W taki sposób zachodnie pogranicze ZSRR zostało częściowo przekształcone, a ludność zamieszkująca na tym obszarze często ma charakter mieszany.

TAGI ARTYKUŁU

bojkowie, grupy entograficzne, Huculi, Łemkowie, pogranicze kulturowe, Polska, Ukraina