Położenie miasta Waręż.

Kilkanaście kilometrów na północny – zachód od Sokala, w bujnych bezkresnych łąkach polsko – ukraińskiego pogranicza skryła się osada o jakże egzotycznej i pobudzającej wyobraźnie nazwie: Waręż. Leży ona dosłownie na granicy. Do sąsiedniego, znajdującego się już po polskiej stronie kordonu granicznego Oszczowa, jest bliżej niż o przysłowiowy rzut kamieniem. Do drogi łączącej Czerwonohrad (dawny Krystynopol) z Włodzimierzem Wołyńskim jakieś 7 kilometrów. Odizolowany od zgiełku cywilizacji Waręż sprawia wrażenie Arkadii, w której zatrzymał się czas. O zapomnianej przez Boga i ludzi wsi nad Warężanką zrobiło się trochę głośniej w 2011 r., kiedy to w ramach idei zbliżania społeczności transgranicznych, awangardowy artysta z Lublina  Jarosław Koziara zrealizował na podwaręskich polach artystyczny projekt, będący przykładem landartu z najwyższej półki (.http://www.landart.lubelskie.pl/artists/view/id/23). Potem znów nad Warężanka zapanował spokój.

Wydarzenia historyczne w Warężu

Jednakże nie zawsze tak bywało. Miał Waręż swoje 5 minut w historii. Założony został w 1538 r. przez Feliksa Oszczowskiego ( w miejscu istniejącej już parafii – która 10 lat wcześniej została odnowiona przez jego krewnego Krystyna z Oszczowa) na mocy przywileju udzielonego przez Zygmunta Starego. Waręż powstał jako miasto. Przy nadaniu osadzie prawa magdeburskiego król ustanowił 3 jarmarki w roku i dzień targowy we wtorek. Z początkiem 17 wieku miasteczko stało się własnością Marka Matczyńskiego, koniuszego koronnego. W 1676 r. zatwierdzono wszystkie pierwotne i uzyskane z biegiem czasu przywileje, prawa i wolności.

Kolegium Pijarów

Matczyński, ulubiony towarzysz broni Jana III Sobieskiego, ufundował w 1688 r. Kolegium Pijarów – było to niezawodnie najdonioślejsze wydarzenie w dziejach Waręża. Fundacja z miejsca został obłożona protestem przez reprezentantów Akademii Zamojskiej, którzy powołując się na swój przywilej fundacyjny, stwierdzający, że nikomu nie wolno otwierać szkół publicznych w promieniu 12 mil (mila polska = 7146 metrów) od Zamościa zażądali zamknięcia powstającego konkurencyjnego ośrodka edukacyjno – naukowego. Pijarzy pierwotnie ugięli się pod presją ale później, uzyskawszy wsparcie szlachty na sejmiku w Bełzie, odrzucili „protestację” Zamościa i uzyskali zatwierdzenie fundacji przez Sejm 1690 r.

Początki były skromne. Zaczynano od jednego nauczyciela, Jednakże w 1699 r. były już wykładane przedmioty od infimy (najniższa klasa w której nauczano gramatyki łacińskiej) do retoryki, w 1708 r. doszła zaś filozofia oraz pełny katalog kursów typowych dla kolegium pijarskiego.

Biskup antypatryjski Józef Łaszcz

W 1740 r. tytularny biskup antypatryjski Józef Łaszcz – po wejściu w posiadanie Waręża –  rozpoczął żmudne dzieło wznoszenia gmachu kolegium, które sfinalizował jego spadkobierca, wojewoda ruski Franciszek Salezy Potocki. Przy kolegium powołano do życia konwikt dla ubogiej szlachty. Po zajęciu przez Austrię województwa bełskiego (rozbiory) pijarzy opuścili Waręż. W ramach polityki józefinizmu, kościół kolegialny – w 1784 r. – został przekształcony w świątynię parafialną, natomiast dotychczasowy parafialny zamieniono na cerkiew. Warto nadmienić, iż wśród kadry pedagogicznej kolegium waręskiego był – w jego schyłkowym okresie – Ignacy Zaborowski, autor pierwszych polskich tablic logarytmicznych. Waręski kościół popijarski, fundowany w 1693 r. przez Marka Matczyńskiego, który po śmierci znalazł w jego krypcie swój grób, był imponującym przykładem piękna i rozmachu stylu architektonicznego, który dziś określamy mianem baroku kresowego Była to budowla jednonawowa, zbudowana z cegły, przykryta dwoma wieżami. Na placu przed kościołem znajdowała się bogato ornamentowana kolumna maryjna. Wnętrza kościoła zdobiły wspaniałe freski. Na sklepieniu namalowano monumentalną postać Boga – Ojca, z duchem świętym nad jego głową wyobrażonym jako gołębica. W ołtarzu głównym znajdował się obraz alegoryczny przedstawiający Chrystusa towarzyszącego Św. Markowi – patronowi świątyni –  w chwili śmierci. Obraz w ołtarzu, wespół z freskiem na sklepieniu, tworzył jedną zintegrowaną kompozycję. Obecnie kościół Św. Marka jest w stanie postępującej ruiny ale nawet w takiej kondycji zadziwia ogromem oraz swoistym pięknem i dostojeństwem, stanowiąc dominantę  waręskiego horyzontu. Jego charakterystyczna sylwetka przykuwa wzrok, bez względu na to, z której strony zbliżamy się do Waręża.

Cerkiew – dawny kościół parafialny

Prócz popijarskiej świątyni warto w Warężu zerknąć na tamtejszą cerkiew (dawny kościół parafialny).

Zaglądnąć na polski cmentarz, gdzie jeszcze zachowało się trochę starych nagrobków. Poszukać śladów po żydowskim kirkucie (moje próby zakończyły się niepowodzeniem – jednakże wiadomo jest, iż okopisko istniało, jako że z względu na swój miejski charakter oraz stosunkowo częste jarmarki i dni targowe, w Warężu przez długi okres obecna była liczna wspólnota żydowska).

Powłóczyć się po zielonym, pogranicznym morzu gęstych łąk, okraszonych nastrojowymi stawami, ścielącymi się pomiędzy Warężem (pogranicznicy pomimo funkcjonującej w Warężu „zastawni” nie interweniują) a Uhryniowem – gdzie wkrótce ma powstać nowe przejście graniczne Dołhobyczów – Uhryniów. Wreszcie – lat but not least – nasycić się zgrabnym pięknem wyjątkowo oryginalnej w swym kształcie kapliczki słupowej, stojącej przy wjeździe do Waręża od strony Sokala, z której – niczym z ambony – można także sięgnąć objąć wzrokiem całą waręską Arkadię.

Losy Waręża po 1939r.

Losy Waręża splatały się ściśle z najnowszymi dziejami Polski, nie ma więc potrzeby opisywać szczegółowo ich kolejnych  odsłon. Warto może tylko zaznaczyć, iż w 1939 r. Waręż znalazł się w granicach ZSRR , a po II wojnie światowej – i to jest ciekawostka warta niewątpliwie uwagi – aż do 1951 r. znajdował się w granicach Polski. W tymże roku w ramach oficjalnej wymiany terytoriów („worek bieszczadzki” dla Polski w zamian za węglonośne okolice Czerwonohradu dla ZSRR) został przekazany ZSRR.

Autor: Artur Ziaja

TAGI ARTYKUŁU

Brag tagów