Autor: Artur Ziaja

Gdzie leży Busza?

Mniej więcej w połowie drogi pomiędzy Mohylowem Podolskim a Jampolem – na południowo – zachodnich rubieżach „Winniczyny” – leży wieś o dźwięcznej nazwie Busza. Usytuowana  w podolskim jarze, u zbiegu dwóch rzek (Buszy i Murafy), może służyć za przykład ucieleśnienia mitu o „zielonej Ukrainie”. Piękno przyrody nie jest jednakże jedynym jej atutem. Busza ma coś jeszcze do zaoferowania: bogatą, intrygującą, powikłaną historię oraz jej materialne relikty.

Zjazd z głównej drogi do parku historyczno – kulturowego w Buszy. Na pierwszym planie mój rower.

Rys historyczny Buszy

Na przełomie 16 i 17 wieku podolskim Naddniestrzem władał Jan Zamojski – hetman wielki koronny oraz jego syn Tomasz – wojewoda podolski. Już za życia tego pierwszego, na wzniesieniu, w widłach Murafy i Buszy wzniesiono obronny zamek, który stopniowo rozbudowywany ostatecznie przybrał charakter solidnego i dużego dzieła obronnego wyposażonego w sześć baszt, z których każda posiadała loch z zapasem prochu oraz podziemne pasaże łączące ją z pozostałymi fragmentami zamku. Mury zamku i baszty zostały zbudowane według najnowszych kanonów ówczesnej sztuki fortyfikacji i architektury militarnej. Francuski inżynier fortyfikujący w XVII w. Ukrainę kresy Rzeczpospolitej – De Beauplan wysoko oceniał walory militarne Buszy, a stacjonujący w zamku oficerowie polskiej załogi porównywali go do twierdzy w pobliskim Kamieńcu Podolskim. Wokół zamku szybko wyrosła osada, która z początkiem XVII w. uzyskała status miasta. W 1629 r. Buszę miało zamieszkiwać ok. 2000 ludzi, co czyniło ją jednym z większych grodów naddniestrzańskiej Bracławszczyzny.

Rzeka Murafa i jar Murafy, w którym leży wioska Busza.

Starcia między wojskiem polskim a turecko-tatarskim

W 1617 r. nieopodal Buszy doszło do intensywnych starć pomiędzy wojskiem polskim pod wodzą hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego a turecko – tatarskimi czambułami z Iskanderem – Paszą. Walki zakończyły się podpisaniem w Buszy pokoju między skonfliktowanymi stronami, który odwlekł o 3 lata ostateczną konfrontację zakończoną dla Polski klęską pod Cecorą oraz śmiercią dzielnego hetmana w leżącej niedaleko –  po mołdawskiej stronie Dniestru – Bieriezowce.

Zniszenie miasta i zamku w Buszy

W 1648 r., zaraz na początku Powstania Chmielnickiego, wojska powstańcze opanowały zamek, który pod władzą nowych właścicieli stał się nadgraniczną stanicą kozackiego pułku bracławskiego. Później – w trakcie Powstania Chmielnickiego – pod murami Buszy niejednokrotnie dochodziło do utarczek polsko – kozackich, które znalazły swój wielki i dramatyczny finał  listopadzie 1654 r., kiedy to załoga kozacka zamku została otoczona przez armię polską dowodzoną przez Stefana Czarnieckiego. Po krótkotrwałym oblężeniu warownia padła, jednakże w ostatniej chwili, żona kozackiego sotnika – dowódcy zamku – zdołała podpalić lont prowadzący do zapasów prochu, wysadzając w powietrze większą część zamku, całą załogę oraz sporą liczbę oblegających zamek żołnierzy. Warto nadmienić, iż niecałe 20 lat później analogiczna w dużym stopniu sytuacja będzie miała miejsce w warowni kamienieckiej. Pałający furią i żądzą zemsty Polacy dopuścili się rzezi na mieszkańcach miasta pozbawiając życia ok. 1600 ludzi. Wypadki w Buszy z roku 1654 odbiły się szerokim echem wśród współczesnych. Opisał je Wespazjan Kochowski jak również w późniejszym okresie ukraiński pisarz Michał Starycki w powieści historycznej „Obrona Buszy”. Rok 1654 okazał się być przełomowym w dziejach Buszy. Po zniszczeniach wojennych miasto i zamek nie podniosły się już nigdy z ruin i upadku.

Park historyczno – kulturowy w Buszy

Wejście na teren parku historyczno – kulturowego w Buszy

W roku 2000 rząd Ukrainy utworzył na terenie Buszy park historyczno – kulturowy. Najcenniejszym jego zabytkiem jest jedna ocalała baszta (z sześciu pierwotnych) buszańskiej warowni.

Ocalała baszta buszańskiej warowni w otoczeniu rzeźb neopogańskich.

Prócz niej park obejmuje kilka stanowisk archeologicznych (w tym kultury trypolskiej), lapidarium rzeźb o motywach neopogańskich, skalny monastyr wykorzystywany w celach kultowych już w okresie przed chrystianizacją Rusi, oraz kozacki cmentarz – jedna z najpiękniejszych nekropolii jakie kiedykolwiek miałem okazję oglądać.

Cmentarz kozacki

Teren parku historyczno – kulturowego w Buszy. Na pierwszym planie rzeźby neopogańskie, w tle pawilon z ekspozycją archeologiczną.

Monastyr skalny w Buszy.

Plan Parku historyczno – kulturowego w Buszy

Każdemu kto zapuści się „w step szeroki” na głębokie Podole rekomenduję gorąco Buszę, jako jedno z tych miejsc, o którym się mówi, że mają swój genius loci.

TAGI ARTYKUŁU

podole, Ukraina